بررسی کتاب مدیریت عملیات از ویلیام استیونسون
عنوان کتاب: Operations Management
نویسنده: William Stevenson
انتشارات: MCGraw-Hill
نسخه‌ای که مطالعه کرده‌ام: نسخه 14 (انتشار در سال 2020)
مشاهده‌ی کتاب در آمازون: کلیک کنید
ویلیام استیونسون، استاد علوم تصمیم‌گیری در کالج کسب‌وکار از موسسه تکنولوژی Rochester، یکی از نویسندگان تاثیرگذار و شناخته شده در حوزه مدیریت عملیات است. به جرأت می‌توان ادعا کرد که: بسیاری از آثار منتشر شده راجع به مدیریت عملیات، از کتاب استیونسون تاثیر گرفته و در صدد تکرار مطالب آن برآمده‌اند. ضمن این که در بسیاری از مراکز آموزشی، کتاب او به عنوان یکی از مراجع اصلی برای یادگیری مدیریت عملیات معرفی می‌شود.
این کتاب بارها اصلاح شده و نسخه‌های متفاوتی از آن در دسترس است. یکی از مهم‌ترین نقاط قوت کتاب نیز همین است که محتوای آن بارها متناسب با نیازها و تحولات دانش مدیریت بروزرسانی شده است. اما فارغ از تفاوت نسخه‌های مختلف، این یادداشت را فقط ناظر بر تجربیاتم از مطالعه چهاردهمین نسخه از کتاب می‌نویسم.
کتاب مدیریت عملیات استیونسون، سرفصل‌های متعددی را پوشش می‌دهد؛ مخاطب نیز می‌تواند متناسب با نیازمندی‌ها و علایقش، تمام یا برخی از فصل‌ها را انتخاب کند و بخواند. البته کتاب از جنس هندبوک نیست که همه‌ی فصل‌های آن کاملاً مستقل باشند، بلکه بعضی فصل‌ها به هم ربط دارند و باید کنار هم مطالعه شوند. با این حال فهرست دقیق کتاب و پشت هم قرار گرفتن فصل‌های مرتبط، مطالعه گزینشی مطالب را مقدور کرده است.
کتاب با وجود داشتن حجم زیاد و نزدیک به 1000 صفحه محتوا، فقط در حد کلیات به سرفصل‌ها پرداخته و بسیاری از جزئیات را نادیده گرفته است. این رویکرد، اقتضای موضوع کتاب است و در سایر منابع مشابه نیز به چشم می‌خورد. در واقع منابعی که با عنوان کلی «مدیریت عملیات» منتشر می‌شوند، معمولاً به کلیات بسنده می‌کنند تا خواننده با مقدمه‌ای از مباحث کلیدی آشنا شود و ارتباط میان آن‌ها را بفهمد؛ مخاطب نیز بعد از درک کلیات هر مبحث می‌تواند برای مطالعه دقیق‌تر به منابع دیگر مراجعه کند.
به طور کلی عنوان مدیریت عملیات مباحث بسیار متنوعی را در بر می‌گیرد و موضوعات زیادی را می‌توان در ارتباط با آن مطالعه کرد. برای همین نویسندگان بسته به صلاحدید خود، بعضی موضوعات را در کتاب‌شان می‌آورند و از بعضی مباحث دیگر صرفنظر کنند. بدین جهت یکی از مهم‌ترین ملاک‌ها برای انتخاب کتاب مناسب در این حوزه، فهرست مطالب آن است تا ببینیم نویسنده به چه مباحثی توجه کرده است. فهرست مطالب کتاب مدیریت عملیات استیونسون شامل موارد زیر است:
1- مقدمه‌ای بر مدیریت عملیات
2- رقابت، استراتژی و بهره‌وری
3- پیش‌بینی
4- طراحی محصول و خدمت
5- برنامه‌ریزی استراتژیک ظرفیت برای محصولات و خدمات
6- انتخاب فرایند و چیدمان تسهیلات
7- طراحی و اندازه‌گیری کار
8- برنامه‌ریزی و تحلیل مکان
9- مدیریت کیفیت
10- کنترل کیفیت
11- برنامه‌ریزی تجمعی و زمان‌بندی اصلی
12- مدیریت موجودی
13- MRP و ERP
14- عملیات‌های JIT و Lean
15- مدیریت زنجیره تامن
16- زمان‌بندی
17- مدیریت پروژه
18- مدیریت خطوط انتظار
19- برنامه‌ریزی خطی
همانطور که از فهرست کتاب معلوم است، استیونسون علاوه بر مباحث رایج در مدیریت عملیات، توجه ویژه‌ای به مدیریت تولید داشته است. مثلاً در بسیاری از کتاب‌های مدیریت عملیات، اشاره‌ای به برنامه‌ریزی تجمعی و برنامه‌ریزی زمان‌بندی نشده، حال آن که استیونسون چند فصل را به آن‌ها اختصاص داده است. البته پرداختن استیونسون به این مباحث در حد کلیات است و وارد بسیاری از جزئیات نمی‌شود. با این وجود، اگر به مباحث برنامه‌ریزی تولید علاقمند باشیم، ارائه این مباحث یک امتیاز مثبت برای انتخاب این منبع به شمار می‌آید.
یکی دیگر از مزایای کتاب مدیریت عملیات استیونسون، طرح مسائل متنوع در ارتباط با موضوعات فصل‌ها همراه با ارائه پاسخ‌هایی مفصل به آن‌ها است. مثال‌ها و مسائل جزء ثابت بیشتر کتاب‌های مدیریت عملیات هستند، اما ارائه‌ی مسائل متنوع همراه با پاسخ‌های تفصیلی، خصوصیتی است که در بسیاری از منابع دیده نمی‌شود. ضمناً بخشی از مثال‌های کتاب در مورد نحوه استفاده از نرم‌افزار اکسل هستند و کمک می‌کنند به ابزاری کارآمد برای انجام محاسبات و حل مسائل مدیریت عملیات مجهز شویم.
یکی دیگر از ویژگی‌های مثبت کتاب، محدود نماندن مطالب به تصمیم‌های عملیاتی میان‌مدت و کوتاه‌مدت است؛ زیرا در پایان خیلی از فصل‌های کتاب، مباحث استراتژیک و بلند مدت مربوطه به آن فصل نیز تحت عنوان استراتژی عملیات ارائه شده‌اند.
قبلاً در یادداشتی، کتاب مدیریت عملیات اسلک و همکارانش را معرفی کردم و تاکید داشتم که یکی از بهترین منابع برای یادگیری خودآموز مدیریت عملیات است. اما بسیاری با این نظر مخالفند و کتاب استیونسون را نسبت به آن گزینه مناسب‌تری می‌دانند. حجم زیاد منابع مدیریت عملیات سبب می‌شود که بسیاری از ما نهایتاً فرصت خواندن یکی از این آن‌ها را داشته باشیم. لذا پیش از خاتمه دادن یادداشت مفید است که آن‌ها را مقایسه کنم تا ساده‌تر کتاب مناسب را از بین آن‌ها برگزینیم.
آن چه در ذهن من به واسطه‌ی مطالعه‌ی این کتاب‌ها نقش بسته، تلاش بیشتر و موثرتر اسلک و همکارانش برای انتقال مفاهیم اولیه است. در کتاب ایشان، ارائه اصول اولیه هر مبحث و تبیین ارتباط میان مباحث، جایگاه ویژه‌ای دارد. البته استیونسون نیز عملکرد موفقی در توضیح مفاهیم داشته است، اما ظاهراً اولویت او برای پرداختن به جزئیات بیشتر سبب شده که خواندن کتابش به دقت بیشتری نیاز داشته باشد.
اما یکی از نقاط قوت کتاب مدیریت عملیات استیونسون، ارائه مثال‌های بیشتر همراه با پاسخ‌های مفصل است. در کتاب اسلک و همکارانش، خیلی اوقات موضوعی عنوان می‌شود و ذهن را به تقلا می‌اندازد، اما مثال مناسبی در مورد آن به چشم نمی‌خورد. لذا اگر از قبل با مفاهیم و مسائل اولیه مدیریت عملیات آشنا باشیم و یادگیری آن‌ها را اولویت ندانیم، کتاب استیونسون گزینه مناسب‌تری برای مواجهه موثرتر با مسائل مدیریت عملیات است.
همانطور که بالاتر توضیح دادم، کتاب مدیریت عملیات استیونسون نسبت به بسیاری از کتاب‌های این حوزه، توجه بیشتری به موضوع برنامه‌ریزی تولید دارد؛ اما اسلک و همکارانش ترجیح داده‌اند که وارد جزئیات برنامه‌ریزی تولید نشوند. پس اگر می‌خواهیم نگاه دقیق‌تری به برنامه‌ریزی تولید داشته باشیم، بهتر است کتاب استیونسون را انتخاب کنیم. البته این کتاب به هیچ عنوان برای یادگیری برنامه‌ریزی تولید کافی نیست و مطالبی که در موردشان ارائه کرده، بخش کوچکی از دانش برنامه‌ریزی تولید را به تصویر می‌کشند. با این وجود، کتاب استیونسون از این لحاظ مناسب‌تر از کتاب اسلک و همکارانش است.
ناگفته نماند که حداقل در کشورمان، مطالب بسیاری از کلاس‌ها و دوره‌ها از کتاب استیونسون استخراج می‌شوند. لذا اگر هدف‌مان از مطالعه، مرور مطالب ارائه شده در کلاس‌ها باشد، کتاب استیونسون گزینه مطلوب‌تری است.
اما در نهایت، اگر قرار به پیشنهاد یک منبع مناسب برای آشنایی اولیه با مدیریت عملیات به شکل خودآموز باشد، کماکان بر این باورم که کتاب اسلک و همکارانش موثرترین منبعی است که تا امروز راجع به مدیریت عملیات مطالعه کرده‌ام.