ملاحظاتی در مورد شرکت تجاری
علاوه بر خواندن این یادداشت، شنیدن فایل صوتی زیر می‌تواند به بسیاری از سوالات شما در ارتباط با شرکت‌ها پاسخ دهد. این فایل، اپیزود دوم از پادکست آغاز تولید با موضوع: «ثبت شرکت برای فعالیت‌های تولیدی است».
تصورات اشتباه و سوالات زیادی در مورد شرکتهای تجاری وجود دارد. مثلاً بعضی از ما تصور می‌کنیم که اولین قدم برای شروع هر فعالیت اقتصادی، ثبت شرکت است. یا بعضی تصور می‌کنیم که ثبت شرکت همان اخذ مجوز است. یا شاید تصور کنیم که ثبت شرکت مسئولیت محدود آسان، اما ثبت سایر شرکت‌ها دشوار است.
برای تسلط بر حقوق شرکت‌ها باید قانون تجارت بخوانیم که جزئیات زیادی دارد و زمان‌بر است. اگر فرصت کافی دارید، می‌توانید با مراجعه به مجموعه حقوق شرکت‌ها در سایت ویکی‌تولید، دانش خود راجع به شرکت‌ها را افزایش دهید. اما اگر فرصت ندارید، توجه به نکاتی که در ادامه می‌خوانید به بخش زیادی از ابهامات و سوالات‌تان پاسخ خواهد داد.
1- شرکت راهی برای ایجاد شخصیت حقوقی است: یکی از مهم‌ترین آثار ثبت شرکت، ایجاد شخصیت حقوقی مستقل است. شخصیتی که می‌تواند نام خودش را داشته باشد، به نام خود مجوز بگیرد، با دیگران قرارداد ببندد، به کارکنان خود دستمزد دهد، مجوز بگیرد، دارایی داشته باشد و در صورت نیاز از دیگران شکایت کند. خیلی از ما متمایز بودن شخصیت شرکت از مدیر عامل، هیأت‌مدیره و سایر نفرات را به رسمیت نمی‌شناسیم. مثلاً وقتی می‌خواهیم از یک شرکت شکایت کنیم، اشتباهاً از مدیر عامل آن شکایت می‌کنیم. یا برای دریافت طلب‌مان از شرکت، به سهام‌داران مراجعه می‌کنیم. یا به عنوان یکی از سهام‌داران شرکت، تصور می‌کنیم که دارایی آن مال خودمان است و می‌توانیم آن را تقسیم کنیم. اما شرکتی که تاسیس می‌کنیم، با این که شاید توسط ما اداره شود، شخصیت مستقلی دارد. در همین یادداشت به مصادیق بیشتری از استقلال شخصیت شرکت اشاره خواهم کرد.
2- شرکت قالبی برای تنظیم رابطه میان شرکا با یکدیگر و نسبت به اشخاص ثالث است: اصولاً تشکیل شرکت‌ها در ایران، متناسب با نوع شرکت به حداقل دو شخص یا بیشتر نیاز دارد. وقتی شرکت تاسیس می‌کنیم، بستر مساعدی برای تنظیم روابط بین شرکا به وجود می‌آید. برای مثال تکلیف نحوه تصمیم‌گیری در مورد انتخاب مدیران، مدت زمان مدیریت، چگونگی انحلال شرکت و بسیاری از موضوعات دیگر تا حد زیادی روشن می‌شود. ضمن این که متناسب با نوع شرکت، خود شرکا هم می‌توانند تا حدی راجع به روابط بین خودشان توافق کنند و ترتیب متفاوتی در اساس‌نامه پیش بگیرند.
3- ثبت شرکت با اخذ مجوز فرق می‌کند: اکثر فعالیت‌ها مستلزم اخذ مجوز هستند، اما ثبت شرکت به معنی داشتن مجوز نیست. بعضی تصور می‌کنند که اگر فعالیتی را در بخش «موضوع فعالیت» بنویسند و شرکت را ثبت کنند، مجوز انجام آن کار را خواهند داشت. اما موضوع فعالیت شرکت در واقع نوع فعالیت‌ها و هدف از تشکیل شرکت را نشان می‌دهد، نه این که به معنی مجاز بودن فعالیت‌های شرکت در آن حوزه باشد. چه بسا مرجع ثبت شرکت اساساً صلاحیت صدور مجوز ندارد و صدور مجوز متناسب با نوع آن در اختیار مراجع دیگری است.
4- بیشتر فعالیت‌ها نیازی به ثبت شرکت ندارند: برای انجام بسیاری از فعالیت‌ها، ثبت شرکت الزامی نیست. مثلاً یک شخص حقیقی می‌تواند جواز تاسیس و پروانه بهره‌برداری بگیرد و بدون ثبت شرکت، کارخانه تاسیس کند. همچنین راه‌اندازی تعمیرگاه، فروشگاه، رستوران، کافه و بسیاری از تولیدی‌های کوچک نیازی به ثبت شرکت ندارد و اشخاص حقیقی می‌توانند پروانه کسب دریافت کنند. اما مجوز بعضی فعالیت‌ها مثل تولید بدون کارخانه و صرافی فقط به اشخاص حقوقی داده می‌شود و لذا باید مجوز را به اسم شرکت دریافت کنیم. البته فارغ از الزامات اخذ مجوز، هر گاه چند شریک باشیم یا بخواهیم با نهادهای دولتی یا سازمان‌های بزرگ همکاری کنیم، ثبت شرکت برای تنظیم و شکل‌گیری روابط ضروری به نظر می‌رسد.
5- انواع مختلفی از شرکتهای تجاری وجود دارد که باید مناسب‌ترین آن را انتخاب کنیم: شرکت‌ها انواع مختلفی دارند و مقررات مختلفی بر آن‌ها حاکم است. برای مثال در شرکت سهامی عام، هر کسی می‌تواند سهام خود را به دیگری واگذار کند؛ لذا خروج شرکا از شرکت یا ورود شرکای جدید بسیار زیاد اتفاق می‌افتد. همچنین در شرکت سهامی خاص، تا وقتی خلاف آن در اساس‌نامه مقرر نشده باشد، هر کسی می‌تواند سهام خود را آزادانه به دیگران واگذار کند و افراد دیگری به جمع شرکا اضافه شوند. اما انتقال سهام در شرکتهای مسئولیت محدود و تضامنی دشوارتر است. ضمن این که انواع شرکت‌ها از لحاظ میزان مسئولیت شرکا نسبت به بدهی‌ها، چگونگی انتخاب مدیران، چگونگی تشکیل یا انحلال شرکت، چگونگی تامین سرمایه، تشریفات تصمیم‌گیری و بسیاری از امور دیگر متفاوت هستند.
6- در بعضی شرکت‌ها، مسئولیت شرکا نسبت به بدهی‌ها زیاد و در بعضی شرکت‌ها محدود است: اگر از شرکای شرکتهای مسئولیت محدود، سهامی عام و سهامی خاص باشیم و شرکت بدهی بالا بیاورد، طلبکاران نمی‌توانند طلب‌شان را از ما بخواهند و مثلاً حساب بانکی یا خودروی ما را توقیف کنند؛ آن‌ها فقط می‌توانند طلب خود را از دارایی و سرمایه شرکت وصول کنند. اما در بعضی شرکت‌ها مثل تضامنی و نسبی، چنانچه دارایی و سرمایه شرکت کفاف طلب طلبکاران را ندهد، آن‌ها می‌توانند بعد از انحلال شرکت مستقیماً به ما مراجعه کنند و طلب خود را از ما بخواهند. در این حالت، اگر طلب آن‌ها را پرداخت نکنیم، دور از انتظار نیست که بعضی اموال‌مان جهت پرداخت دیون توقیف شوند. برای همین در شرایط عادی از تشکیل شرکتهای تضامنی و نسبی خودداری می‌کنیم تا بی‌جهت این مسئولیت سنگین را به دوش نکشیم. اما مجوز بعضی فعالیت‌ها فقط به شرکتهای تضامنی یا نسبی داده می‌شود و بعضی کارفرمایان، کار خود را فقط به این شرکت‌ها می‌سپارند. لذا در چنین شرایطی شاید ریسک را پذیرفته و شرکت تضامنی یا نسبی تشکیل دهیم.
7- در بعضی شرکت‌ها، میزان مسئولیت شرکا نسبت به بدهی‌ها با یکدیگر فرق می‌کند: از ترکیب شرکت مختلط با شرکت سهامی و با شرکت مسئولیت محدود، دو نوع شرکت «مختلط سهامی» و «مختلط غیرسهامی» به وجود می‌آید. در این شرکت‌ها حداقل یکی از شرکا باید ضامن بدهی‌های شرکت شود و مسئولیت سنگینی را بپذیرد، اما مسئولیت بقیه سبک‌تر و مشابه وقتی است که سهام‌دار شرکت سهامی یا شریک در شرکت مسئولیت محدود باشند. با این کار از یک سو، اشخاص طرف قرارداد با شرکت اطمینان خاطر خواهند داشت که در صورت طلبکار شدن از شرکت، حداقل یک شریک ضامن وجود دارد. از طرفی، افراد بیشتری به سرمایه‌گذاری و شراکت در شرکت ترغیب می‌شوند. این در حالی است که اکثراً تمایل کم‌تری به مشارکت در شرکتهای تضامنی و نسبی نشان می‌دهند و حاضر به قبول مسئولیت سنگین آن نیستند.
8- شرکت سهامی عام، راهی برای تامین ساده‌تر سرمایه است: اگر بخواهیم بخشی از سرمایه شرکت را خودمان تامین کنیم و بخش دیگر توسط عموم متقاضیان از طریق پذیره‌نویسی تامین شود، یا چنانچه خواستار عرضه سهام شرکت در بازار بورس باشیم، باید شرکت سهامی عام تشکیل دهیم. در این شرکت‌ها تامین سرمایه ساده‌تر انجام می‌شود، اما از طرفی نمی‌توانیم کنترلی روی ورود و خروج سهام‌داران داشته باشیم و شاید خیلی از تصمیم‌ها مطابق خواسته‌مان نباشند.
9- دو انتخاب اصلی تولید کنندگان، شرکت مسئولیت محدود و شرکت سهامی خاص است: در مورد بیشتر فعالیت‌های تولید صنعتی، نیازی به ثبت شرکت نیست. اما اگر بخواهیم شرکت ثبت کنیم، معمولاً شرکتهای مسئولیت محدود و سهامی خاص گزینه‌های محبوب‌تر و مناسب‌تری هستند. در هر دوی این شرکت‌ها، مسئولیت شرکا محدود است. در شرکت مسئولیت محدود، تشریفات کم‌تری نسبت به شرکت سهامی خاص وجود دارد و بدین لحاظ، چنانچه شرکا آشنا، معدود و قابل اعتماد باشند، گزینه مناسبی به نظر می‌رسد. اما اگر تعداد شرکا زیاد باشد، یا شرکا آشنایی کم‌تری با هم داشته باشند، تشریفات بیشتر و جزئیات دقیق‌تر شرکتهای سهامی خاص به تنظیم بهتر روابط ایشان و تصمیم‌گیری برای شرکت کمک می‌کند.
10- ثبت شرکت سخت نیست، اما تنظیم شرکت‌نامه یا اساس‌نامه باید با دقت انجام شود: به استثنای شرکتهای تعاونی و سهامی عام، تشکیل و ثبت سایر شرکت‌ها دشوار نیست. اما آن چه می‌تواند پیچیده باشد و روی آینده شرکت تاثیر بگذارد، اولاً انتخاب بهترین نوع شرکت و ثانیاً تنظیم اساس‌نامه یا شرکت‌نامه مناسب است. مثلاً در مورد شرکت مسئولید محدود، مناسب است در مورد نحوه انتخاب مدیرعامل و حداکثر زمان مدیریت هر شخص توافق کنیم تا بعداً به مشکل نخوریم. یا در این نوع شرکت، هر شریک می‌تواند بدون اجازه دیگران، سهم خود را به شرکای دیگر انتقال دهد. لذا این احتمال هست که با تبانی چند شریک، ناگهان یکی از شرکا که سهم کمی نسبت به بقیه داشت، تبدیل به تصمیم‌گیرنده اصلی شود یا حتی شرکت را منحل کند. اما می‌توان یا تنظیم اساس‌نامه مناسب از این مسائل و بسیاری از مسائل دیگر جلوگیری کنیم.