10 نکته کلیدی برای مشمولان قانون کار
در دنیای امروز، تسلط روی قوانین جای زور بازو را گرفته است و آدم‌ها زمانی به حق‌شان می‌رسند که مقررات و راه استفاده از آنها را بلد باشند، وگرنه زبان تند و تیز و خط و نشان کشیدن راه به جایی نمی‌برد. اگر از من بپرسید یکایک افراد جامعه باید مقررات مدنی، بیمه، کار، اداری و مالیات را بخوانند اما در این میان قانون کار ضروری‌تر است. چرا که اکثراً برای دیگران کار می‌کنند و مشمول قانون کار هستند و تا دلتان بخواهد در معرض سوء استفاده قرار می‌گیرند.
در این نوشته قصد آموزش حقوق کار را ندارم، چون مفصل است و قبلاً در ویکی‌تولید راهنمای کامل آن را منتشر کردیم (حدود ۶ ساعت فایل صوتی و چهارده درس نوشتاری که یادگیری‌شان دو سه روزی وقت می‌خواهد). اما تصمیم گرفتم که خلاصه و مفید، بعضی باورهای غلط که منشاء سو استفاده هستند را مرور کنم تا اگر فرصت یادگیری قانون کار را ندارید، لاأقل سرتان کلاه نرود.
در ادامه ده نکته را می‌خوانید که از نظر من بیشتر افراد نمی‌دانند، ضمناً توجه کنید که لفظ کارگر، ارتباطی با کار یدی و درآمد اندک ندارد و طیف وسیعی از کارکنان، چه بسا پزشکان و فضانوردان، را در بر می‌گیرد.
۱. خیلی از شرکت‌ها و کارخانجات، افراد را مدتی تحت عنوان آزمایشی بدون دستمرد و بیمه استخدام می‌کنند که خلاف قانون است و حتی اگر به این موضوع در قرارداد کار اشاره شده باشد و کارگر امضا کند، اعتبار ندارد. لذا اگر کارفرمای محترم عذرتان را خواست و دستمزدی پرداخت نکرد، می‌توانید با مراجعه به هیات تشخیص برای پیگیری حق‌تان و دریافت دستمرد اقدام کنید. (البته اگر شما را بعد از این مدت استخدام کردند و از کارتان راضی هستید، منطق حکم می‌کند که از مزایای این دوران کوتاه صرف‌نظر کنید تا با فرض موقت بودن قراردادتان، مشکلی برای تمدید آن با کارفرما نداشته باشید)
۲. اگر در دوران آزمایشی قراردادتان را یک‌طرفه فسخ کنید، کارفرما اجازه ندارد بابت خسارت و امثالهم از دستمزدتان کسر کند یا سفته‌ی حسن انجام کار را به اجرا بگذارد؛ در چنین مواردی سریعاً موضوع را در مرجع رسیدگی (هیات تشخیص) پیگیری کنید، چون قطع همکاری در مدت آزمایشی مجاز است و حتی دستمزد آن مدتی که کار کردید به شما تعلق می‌گیرد. (وقتی سفته می‌دهید حتما دلیل آن را روی سند مزبور درج کنید تا جلوی سوء استفاده را بگیرید، مثلاً روی سفته بنویسید به‌عنوان ضمانت حسن انجام کار)
۳. کارگران بدون قرارداد کتبی هم می‌توانند از کارفرما شکایت کنند و به نتیجه برسند، پس نگران آن نباشید.
۴. شاید زیر قراردادتان امضا کنید و اثر انگشت بزنید که بیمه یا مبلغ اضافه‌کار یا مرخصی استحقاقی نمی‌خواهید اما چنین مواردی در قرارداد معتبر نیستند و با وجود توافقی که انجام دادید می‌توانید برای دریافت مبلغ اضافه‌کاری یا رد شدن بیمه به مراجع رسیدگی مراجعه کنید؛ به‌صورت کلی هیچ یک از مفاد قرارداد کار نمی‌تواند از حداقل مزایای قانون کار کمتر باشد.
۵. تعدیل نیرو زمانی امکان‌پذیر است که اداره‌ی کار اجازه‌ی آن را صادر کرده باشد و کارفرما نمی‌تواند خودسرانه این کار را انجام دهد و به فرض هم اگر اجازه‌ی آن صادر شده باشد به کارگران بیمه‌ی بیکاری تعلق می‌گیرد؛ لذا چنان‌چه پیش از پایان قراردادتان به شما گفتند که تعدیل شدید از کارفرما نامه‌ی کتبی (مبنی بر تعدیل نیرو) بخواهید؛ اگر کارفرما چنین نامه‌ای را صادر نکرد به کارتان ادامه دهید و اگر صادر کرد از مراجع رسیدگی پیگیری کنید که مجوز آن صادر شده باشد. (اگر بدون مجوز بوده باشد به کارتان برمی‌گردید)
۶. استعفا برای قراردادهای دائمی است و به اجازه و رضایت کارفرما نیاز ندارد و کارگری که استعفا می‌کند باید سنوات و معادل ریالی مرخصی‌ها و تمام مطالبات قبلی خود را دریافت کند؛ در قراردادهای موقت چیزی به نام استعفا نداریم، بلکه کارگر و کارفرما می‌توانند به‌صورت دوجانبه برای فسخ قرارداد توافق کنند (اقاله‌ی قرارداد کار).
۷. حواس‌تان باشد که ترک شغل با غیبت فرق می‌کند؛ ترک شغل یعنی کارگر تصمیم به ادامه‌ی همکاری نداشته باشد و خودسرانه به کار خود ادامه ندهد که در این حالت از مانده‌ی سنوات خود محروم می‌شود اما کارگری که چند ساعت یا حتی چند روز بدون مرخصی و بنا به اتفاق و بدون نیت قطع همکاری در محل کار خود حاضر نمی‌شود مرتکب غیبت شده است و صرفاً از دستمزدش کسر می‌شود و نمی‌توان به فعل او عنوان ترک شغل را اطلاق کرد، پس اگر دو روز نبودید و اخراج‌تان کردند غیرموجه است و می‌توانید پیگیری کنید. (مگر این‌که قراردادتان به پایان برسد و تمدید نکنند که قانونی است و کاری نمی‌توانید کنید)
۸. دقت کنید که در قراردادهای دائمی استعفا دادن مراحلی دارد که باید مطابق قانون انجام شود و این‌طور نیست که کارگر به‌صورت ناگهانی قطع همکاری کند، بلکه باید اول استعفای خود را به‌صورت کتبی اعلام کند، یک رونوشت به شورای اسلامی یا انجمن صنفی یا نماینده‌ی کارگران تحویل دهد و سی روز به فعالیت‌های کاری خود ادامه دهد تا نهایتاً قرارداد کارش خاتمه یابد؛ در صورت رعایت نکردن این ترتیب ممکن است قطع همکاری به منزله‌ی ترک شغل محسوب شود و از سنوات محروم شوید.
۹. در قانون آمده است که نسخه‌های کتبی قرارداد باید در چهار نسخه تنظیم شود و یک نسخه در اختیار کارگر قرار بگیرد، با این حال این تبصره چندان الزام‌آور نیست چون قانون‌گذار قراردادهای شفاهی را هم معتبر دانسته است و صلاح نیست که روی تنظیم چهار نسخه پافشاری کند (وگرنه کارفرمایان همان یک نسخه‌ی کتبی هم تنظیم نمی‌کنند)، لذا اگر کارفرما نسخه‌ی کتبی قراردادتان را به شما نداد، نمی‌توانید او را به این کار مجبور کنید.
۱۰. کارگران پاره‌وقت هم مشمول قانون کار می‌شوند و این‌طور نیست که چون ساعات کارشان محدود است به آنها بیمه و عیدی و سنوات و مرخصی تعلق نگیرد، در چنین مواردی دستمزد و بیمه و مرخصی‌ها و سنوات و سایر مزایا بر اساس ساعات کاری شما به نسبت ساعات موظفی قانونی (در شرایط عادی و غیراستثنا ۱۹۲ ساعت در ماه‌های ۳۰ روزه، ۴۴ ساعت هفتگی یا ۸ ساعت روزانه) محاسبه می‌شود.
در پایان اگر دوست دارید که مهم‌ترین نکات قانون کار را به زبانی ساده یاد بگیرید، توصیه می‌کنم به آموزش‌های نوشتاری و صوتی من در ویکی‌تولید مراجعه کنید. این آموزش‌ها رایگان است و برای مشاهده‌ی آنها می‌توانید روی این لینک کلیک کنید: آموزش کامل قانون کار