معرفی و بررسی کتاب مدیریت عملیات از نایگل اسلک و همکاران

عنوان کتاب: Operations Management

نویسندگان: Nigel Slack، Alistair Brandon-Jones و Nicola Burgess

انتشارات: Pearson

نسخه‌ای که مطالعه کرده‌ام: نسخه دهم منتشر شده در سال 2022

مشاهده‌ی کتاب در آمازون: کلیک کنید

مدیریت شاخه‌های زیادی دارد که یکی از آن‌ها مدیریت عملیات است. تمرکز این شاخه روی فرایندها و سیستم‌هایی است که در ارتباط با ایجاد و عرضه محصولات هستند. بنابراین از آنجا که فرایندها و سیستم‌های زیادی در ارتباط با ایجاد و عرضه محصولات وجود دارند، مباحث مدیریت عملیات گسترده و متنوع هستند و می‌توانیم آن‌ها را به شاخه‌های کوچک‌تر مثل: مدیریت و برنامه‌ریزی تولید، مدیریت ظرفیت، طرح‌ریزی و مدیریت شبکه تأمین تقسیم کنیم. ضمناً بدیهی است که در مورد هر کسب‌وکاری که کالا یا محصولی عرضه می‌کند، مدیریت عملیات نیز موضوعیت دارد و لذا یادگیری آن می‌تواند به مدیریت هر چه بهتر انواع کسب‌وکارها کمک کند.

با توجه به این که مدیریت عملیات شامل مباحث متنوعی است، بعضی کتاب‌های این حوزه فقط در مورد مبحث خاصی مثل «برنامه‌ریزی و کنترل تولید» یا  «زنجیره تامین» هستند. در این حالت عنوان کتاب را همان مباحث خاص انتخاب می‌کنند، مثلا کتاب‌های زیادی داریم که عنوان آن‌ها «برنامه‌ریزی ساخت»، «مدیریت زنجیره تامین» یا عناوینی از این جنس است.

اما بعضی کتاب‌ها نیز کلیاتی از همه مباحث یا بخش زیادی از مباحث مدیریت عملیات را ارائه می‌کنند که در این حالت عنوان کتاب معمولا همان «مدیریت عملیات» است. در این منابع، اغلب فصل‌ها و موضوعات مشابهی به چشم می‌خورد و رویه کلی‌شان این است که وارد جزئیات نمی‌شوند و به آشنایی اولیه مخاطب با مبانی اولیه بسنده می‌کنند.

کتاب مدیریت عملیات نایگل اسلک، آلیستر برندون جونز و نیکولا برگس در گروه دوم قرار می‌گیرد و بی آن که وارد جزئیات شود و به مسائل پیچیده مدیریت عملیات بپردازد، موضوعات رایج را در حد مقدمات آموزش می‌دهد‌.

با این حال شیوه نگارش و ترتیب مطالب کتاب به نحوی است که اگر کسی بخواهد برای اولین بار با مباحث مدیریت عملیات آشنا شود و به درک نسبتاً عمیقی از مبانی اولیه آن برسد، گزینه‌ی بسیار مطلوبی نسبت به اکثر کتاب‌های بازار به حساب می‌آید.

در ادامه به بعضی از مهم‌ترین نقاط قوت کتاب، البته متناسب با انتظارات و خواسته‌هایم، اشاره کرده‌ام.

1- در خیلی از کتاب‌های مدیریت عملیات، موضوعات به شکل پراکنده ارائه شده‌اند و ارتباط آن‌ها معلوم نیست. اگر از قبل با مدیریت عملیات آشنا نباشیم یا بخواهیم آن را خودآموز بخوانیم، موقع خواندن هر فصل از این کتاب‌ها با چالش مواجه می‌شویم که چرا چنین موضوعی ارائه شده و چه ارتباطی با هم دارند. اما نقطه قوت کتاب اسلک و همکارانش، تلاش برای شفاف‌سازی ارتباط میان فصل‌ها است. هر یک از فصل‌های کتاب با تصویری ساده از ارتباط میان آن با فصل‌های دیگر و به طور کلی مدیریت عملیات شروع می‌شود. همچنین در بسیاری از بخش‌های کتاب، مدل‌هایی برای شفاف‌سازی ارتباط میان موضوعات مختلف ارائه شده است.

2- به طور کلی تمرین کردن از مهم‌ترین ملزومات تسلط در مدیریت عملیات است و برای همین در بیشتر منابع این حوزه، مثال‌ها و تمرین‌های متنوعی به چشم می‌‌خورد. در این کتاب نیز تمرین‌های زیادی وجود دارد که با دقت طراحی شده و کیفیت بالایی دارند.

3- اسلک و همکارانش، توجه زیادی به استراتژی عملیات نشان داده‌اند؛ حال آنکه خیلی از منابع دیگر کم‌تر به تصمیم‌های بلند مدت در حوزه مدیریت عملیات توجه می‌کنند. شاید علت این توجه، کتاب دیگر نایگل اسلک با عنوان استراتژی عملیات (Operations Strategy) باشد که به همراه مایکل لویس نوشته است. اسلک به دلیل مطالعاتی که در رابطه با استراتژی عملیات داشته، بعضی از مهم‌ترین مسائل استراتژیک مدیریت عملیات را در کتاب گنجانده است. این مسائل علاوه بر کاربردی بودن، دریچه جدیدی از مدیریت عملیات را به روی خواننده باز می‌کنند.

4- کتاب در ارتباط با مبانی اصلی و کلیدی، توضیحات بسیار خوبی ارائه کرده است. ترتیب ارائه مطالب منطقی هستند و به نظر می‌رسد کسی که مطالب را یک بار، کامل و با دقت بخواند، به درک خوبی از مدیریت عملیات می‌رسد.

5- در بخش پایانی هر فصل، تعدادی از منابع تحت عنوان «Selected further reading» برای مطالعه کامل‌تر و دقیق‌تر مباحث معرفی شده‌اند. این بخش‌ها دو ویژگی مهم و جذاب دارند. اول این که نویسندگان به جای فهرست کردن تمام منابع مشهور در ارتباط با موضوعات فصل‌ها، تعداد محدودی از آن‌ها را گزیده و معرفی کرده‌اند. دوم این که برای هر منبع، یک توضیح چند خطی و ساده ارائه شده که به انتخاب ساده‌تر و البته دقیق‌تر منابع از سوی خوانندگان کمک می‌کند.

با توجه به تنوع زیاد مطالب در مدیریت عملیات نمی‌توان انتظار داشت که کتاب‌های عمومی این حوزه، جزئیات زیاد و راهکارهای اختصاصی معرفی کنند. کتاب مدیریت عملیات اسلک و همکاران او نیز از ورود به بسیاری از جزئیات خودداری کرده است که نقطه ضعف کتاب محسوب نمی‌شود، بلکه اقتضای تنوع موضوعات است. اما این کتاب نیز مثل هر کتاب دیگر فاقد نقطه ضعف نیست. در ادامه تعدادی از این نقاط ضعف را فهرست خواهم کرد. ناگفته نماند این موارد در بسیاری از کتاب‌های مشابه وجود دارد و چه بسا اگر خواهان نقد آن‌ها بودم، باستی فهرست طولانی‌تری می‌نوشتم و به نقاط ضعف بیشتری اشاره می‌کردم.

1- کتاب در مواردی به بعضی جزئیات مهم اشاره می‌کند که ذهن مخاطب را به چالش می‌کشند، اما توضیح کافی نمی‌دهد و خواننده باید خودش در مورد آن‌ها تحقیق کند. البته خوب است که کتاب، جرقه‌هایی در ذهن خوانندگان ایجاد کند. اما بهتر بود جای ارائه نکات ناتمام و توضیحات ناکافی در متن اصلی، چنین مواردی در بخش «مطالعه بیشتر» یا «تمرین» درج می‌شدند.

2- در این کتاب بسیار تلاش شده که مطالب با ساختاری مناسب عرضه شوند و لذا در ویراست‌های مختلف، ساختار مطالب بارها تغییر کرده است. این تغییرات مثبت بوده‌اند و ساختار کتاب از بسیاری منابع بهتر است. اما هنوز هم اگر بخواهیم یک موضوع مشخص را در کتاب دنبال کنیم، مجبوریم بعضی نکات و مطالب را در فصل‌های مختلف بیابیم و از طرفی اگر تمام فصل‌ها را بخوانیم، بعضی نکات و موضوعات بارها تکرار می‌شوند. چنین مواردی نشان می‌دهند که هنوز ساختار کتاب جای بهبود دارد.

3- اکثر مثال‌های موردی کتاب، بیش از حد طولانی و شامل جزییات اضافه هستند که احتمالاً از نظر بسیاری از خوانندگان مطلوب به نظر نمی‌رسد. در‌واقع رویکرد قصه‌گویی که در بسیاری از کتاب‌های بازاریابی و علم اقتصاد رایج شده و طرفداران زیادی دارد، در این کتاب نیز با جدیت دنبال می‌شود. این موضوع از نظر بعضی نقطه قوت است، اما شخصاً گاه به دلیل مقدمه طولانی مثال‌ها از مطالعه‌شان صرفنظر کرده‌ام.

با توجه به این که مباحث متنوعی در کتاب‌های مدیریت عملیات قابل طرح است، در ادامه فصل‌های کتاب را فهرست می‌کنم:

بخش اول: جهت‌دهی عملیات

1- مدیریت عملیات

2- عملکرد عملیات

3- استراتژی عملیات

4- مدیریت نوآوری محصول و خدمت

5- ساختار و دامنه عرضه

بخش دوم: طراحی عملیات

6- طراحی فرایند

7- چیدمان و ظاهر تسهیلات

8- تکنولوژی فرایند

9- افراد در عملیات

بخش سوم: تحویل

10- برنامه‌ریزی و کنترل

11- مدیریت ظرفیت

12- مدیریت زنجیره نامین

13- مدیریت موجودی

14- سیستم‌های برنامه‌ریزی و کنترل

بخش چهارم: توسعه

15- ارتقای عملیات

16- عملیات Lean

17- مدیریت کیفیت

18- مدیریت ریسک و بازیابی

19- مدیریت پروژه

در پایان می‌توانم به جرأت ادعا کنم که از میان ده‌ها کتاب مدیریت عملیات که بررسی کرده‌ام، این کتاب را یکی از مناسب‌ترین منابع برای آغاز یادگیری مباحث این حوزه یافته‌ام. البته ترتیب ارائه‌ی مطالب و بعضی عناوین طرح شده در آن با ساختار رایج در دانشگاه‌های کشور هم‌خوانی ندارد. لذا اگر هدف‌تان از مطالعه‌ی مدیریت عملیات، پاس کردن درس‌های دانشگاهی است، شاید بهتر باشد از منابع دیگری مثل کتاب مدیریت عملیات استیونسون استفاده کنید. ضمن این که در این کتاب، توجه کم‌تری به مباحث اختصاصی «برنامه‌ریزی و کنترل تولید» شده و تمرکز بر مباحث کلی «عملیات تولید» است.